Praksa sudova Republike Srbije u prethodnom periodu bila je neujednačena u pogledu prava zaposlenog da u sudskom postupku zahteva obavezivanje poslodavca na uplatu doprinosa za obavezno socijalno osiguranje.

Tako su se tokom prethodnog perioda u sudskoj praksi mogli sresti sledeći stavovi:

• odlučivanje o ovom pitanju ne spada u sudsku nadležnost, već je isto predmet odlučivanja u upravnom (poreskom) postupku, tj. pred nadležnim upravnim (poreskim) organom, primenom odredaba Zakona o poreskom postupku i poreskoj administraciji („ZPPPA“), budući da doprinos predstavlja javni prihod, shodno čemu se takva tužba zaposlenog odbacuje (npr. Zaključak sa sednice Građanskog odeljenja Vrhovnog kasacionog suda od 23. marta 2010. godine i Rešenje Apelacionog suda u Beogradu broj Gž1 3263/2014 od 13. novembra 2014. godine);
• odlučivanje o ovom pitanju spada u sudsku nadležnost, i predstavlja radni spor, budući da porezi i doprinosi (za obavezno socijalno osiguranje) koji se zaradu plaćaju iz i na zaradu čine zaradu u smislu odredaba Zakona o radu (npr. Odluka Ustavnog suda broj Už-3506/2012 od 21. februara 2013. godine).

Sudska praksa je, dalje, bila neujednačena i u pogledu nadležnosti suda koji o ovom pitanju odlučuje, tj. da li je nadležan osnovni ili viši sud (npr. Rešenje Apelacionog suda u Beogradu broj Gž1 17/2014 od 20. februara 2014. godine).

Pored toga, u praksi je dugo bio zastupljen stav, zasnovan na odredbi člana 114e ZPPPA, da pravo zaposlenog da potražuje uplatu doprinosa ne zastareva (npr. Presuda Vrhovnog kasacionog suda broj Rev2. 204/21 od 8. jula 2021. godine). Ovom odredbom je, naime, propisano da se odredbe ZPPPA kojima se uređuje zastarelost prava na utvrđivanje, naplatu i povraćaj, kao i namirenje dospelih obaveza putem preknjižavanja, ne primenjuju na doprinose za obavezno socijalno osiguranje. Na temelju ove odredbe, u prethodnom periodu, donete su brojne sudske odluke kojima su poslodavci obavezani na uplatu doprinosa, naročito za period od pre 25-30 godina za koji nadležni RFPIO nije posedovao dokaze da su doprinosi plaćeni.

Stav Ustavnog suda

Odluka Ustavnog suda Republike Srbije broj Už-11435/2020 od dana 02.02.2023. godine je dala novo tumačenje prava kojim se bitno odstupilo od prethodne prakse.

Stav Ustavnog suda se suštinski zasniva na sledećem:

• ZPPPA uređuje poreski postupak, odnosno prava i obaveze poreskih obveznika sa tim u vezi;
• ZPPPA, kao i Zakon o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje propisuju da su doprinosi javni prihod, koji je poslodavac obavezan da uplati za zaposlenog (tj. iz zarade i na zaradu);
• Zakonom o radu propisano je da se pod zaradom podrazumeva zarada koja sadrži porez i doprinose koji se plaćaju iz zarade.

Shodno navedenim odredbama propisa, Ustavni sud zaključuje:

• da su doprinosi javni prihod, koji obračunava i za zaposlenog uplaćuje poslodavac, kao obveznik;
• da doprinosi predstavljaju, u jednom delu, sastavni deo zarade, te shodno tome i potraživanje iz radnog odnosa;
• da odnos poslodavca i zaposlenog predstavlja građanskopravni, odnosno obligacionopravni odnos;
• da ZPPPA reguliše sasvim drugi odnos, tj. odnos Poreske uprave i poreskog obveznika (poslodavca), te da se ne može primeniti u sudskom sporu povodom potraživanja zaposlenog prema poslodavcu po osnovu neuplaćenih doprinosa;
• da zahtev zaposlenog prema poslodavcu radi uplate doprinosa za obavezno socijalno osiguranje zastareva kao i sva druga potraživanja iz radnog odnosa.

Ustavni sud, dakle, smatra da bi primena odredaba ZPPPA na građanskopravni, odnosno obligacionopravni odnos poslodavca i zaposlenog, predstavljala proizvoljnu primena prava, čime se tuženom poslodavcu povređuje pravo na pravično suđenje.

Zaključak

Zahtev zaposlenog za uplatu doprinosa iz radnog odnosa ima karakter potraživanja iz radnog odnosa, shodno čemu zastareva u skladu sa odredbama Zakona o radu i Zakona o obligacionim odnosima, tj. u roku od tri godine od dana nastanka obaveze. 

S druge strane, pravo Poreske uprave da utvrdi i naplati ovu obavezu od poslodavca kao obveznika u upravnom (poreskom) postupku ne zastareva.

Za kraj, postavlja se pitanje šta ostaje na raspolaganju zaposlenom koji nakon proteka navedenog roka utvrdi da doprinosi nisu uplaćeni za ceo period radnog odnosa kod poslodavca (što najčešće i jeste slučaj u praksi). Zaposleni u tom slučaju može eventualno da inicira postupak nadzora pred inspekcijom rada, kao i postupak pred Poreskom upravom, sa neizvesnim ishodom.

Ovaj članak je isključivo informativne prirode i ne predstavlja pravni savet. Ukoliko su Vam potrebne dodatne informacije, budite slobodni da nas kontaktirate.